„To człowiek jest człowiekowi najbardziej potrzebny do szczęścia”. P. Holbach.
NOWE MEDIA – OBJAWY I PODATNOŚĆ NA UZALEŻNIENIA MEDIALNE U DZIECI.
Człowiek od zarania swojego istnienia pragnął komunikować się z otaczającym go światem. Mimowolne odgłosy, albo tworzone celowo dźwięki stopniowo przekształciły się w język i mowę, a znaki pozostawione na ścianach w prastarych osadach plemiennych, w miejscach pochówku starożytnych cywilizacji, a w kolejnych epokach książki, dzieła sztuki są przykładami poszukiwania sposobów komunikacji. Służyły one wymianie informacji, ekspresji emocji i uczuć, zapisywaniu wydarzeń z przeszłości, utrwalaniu własnych doświadczeń i tworzeniu więzi międzyludzkiej i międzypokoleniowej.
Współcześnie wykorzystujemy wszystkie te wcześniejsze środki komunikacji nadając im tylko bardziej nowoczesne formy, aż po te najnowsze, umożliwiające interaktywną komunikację online. Jednak obecnie zaawansowane technologie informacyjno – komunikacyjne wyzwalają często zachowania , które nie służą rozwojowi jednostki i społeczeństw, a wręcz ten rozwój upośledzają, prowadząc do utraty zdrowia , a nawet życia.
W nowoczesnych społeczeństwach obserwuje się systematyczne obniżanie wieku tzw. inicjacji medialnej z kilku lat do kilku miesięcy. Szybki rozwój mediów elektronicznych, a także wzrost ich dostępności skutkuje tym, że wzrasta ilość i skala zachowań ryzykownych, problemowych i patologicznych u dzieci i młodzieży. Z drugiej strony brak wiedzy rodziców z tego zakresu, niewłaściwe wzorce zachowań medialnych obserwowane w środowisku domowym, zanik pogłębionych więzi i wzajemnego zaufania w rodzinach, stają się powodem tego,że dorośli nie potrafią rozpoznawać i reagować na pierwsze objawy nieprawidłowości w zachowaniu dzieci i młodzieży, które pogłębiając się mogą prowadzić do licznych zaburzeń.
Do niewłaściwych zachowań medialnych zaliczyć można:
– mówienie do dziecka , gdy dziecko lub rodzic w tym samym czasie korzysta telefonu, komputera itp.
– pozwalanie na korzystanie z mediów przy jedzeniu czy karmieniu, w trakcie wizyt rodzinnych , podróżowaniu samochodem
-„bycie pod telefonem” 24 godziny na dobę
– nieustanne przeszukiwanie sieci, sprawdzanie poczty elektronicznej, czatowanie itp.
– spędzanie wolnego czasu przed ekranem komputera, smartfona, tabletu; wykorzystywanie ich w roli „elektronicznych nianie”
– brak jasnych zasad korzystania z tych mediów i niewyznaczanie w domu stref wolnych od mediów
– brak zainteresowania ze strony rodziców aktywnością dzieci w mediach oraz ich wirtualnymi znajomymi
– ignorowanie informacji o niedostosowaniu treści do wieku dziecka.
Przeciwwagę stanowią pozytywne zachowania medialne, a wśród nich:
– wyraźne określenie czasu i miejsca korzystania z tych urządzeń oraz wyznaczenie stref wolnych od nich
– aktywne uczestnictwo w działaniach dzieci na tym polu, polegające na monitorowaniu aktywności sieciowej dzieci oraz rozmowach nt treści oglądanych wspólnie z dziećmi
– prowadzenie rozmów z dziećmi, proponowanie działań, np. zabaw , prac domowych opartych na bezpośredniej relacji między członkami rodziny
– uczenie koncentracji na jednym zadaniu /jeśli rozmawiamy ,to nie gramy na komputerze; jak odrabiamy lekcje to nie oglądamy telewizji/
– systematyczne uczenie zasad bezpiecznego korzystania z Sieci oraz przedstawianie konsekwencji zachowań ryzykownych, np. kontaktów poprzez Sieć z obcymi osobami
– współpraca z nauczycielami i wychowawcami dzieci w zakresie bezpiecznego korzystania z nowych technologii.
Zauważyć należy także fakt, że media audiowizualne i interaktywne /gry, filmy, reklamy komercyjne, programy telewizyjne/ promują bardzo często niewłaściwe, a nawet brutalne wzorce zachowań, co przekłada się na formy aktywności dzieci i młodzieży, skłonność do zachowań konsumpcyjnych /zakupoholizm/, styl życia i system wartości oraz obraz własnego ciała i wyróżniki jego atrakcyjności /tanoreksja -uzależnienie od opalania; bigoreksja – uzależnienie od ćwiczeń fizycznych; anoreksja; bulimia/. Pojawiają się u dzieci i młodzieży trudności z radzeniem sobie w sytuacjach problemowych i stresujących, w związku z tym rozładowują swoją agresję i frustrację oraz poszukują wsparcia u przypadkowych osób w wirtualnym środowisku. Zachowują się tak również z powodu emocjonalnej pustki, którą odczuwają w środowisku domowym, braku realnego wsparcia środowiskowego /brak autorytetów, ustalonego systemu wartości, niestabilności, zmienności, braku wyraźnie ustalonych granic postępowania/. Z tych też powodów dają się zwodzić i padają ofiarą działań przestępczych / szantażu, kradzieży tożsamości, wykorzystania seksualnego itp./. Jednocześnie nie od dziś wiadomo, że dzieci do prawidłowego rozwoju potrzebują: bliskości i autorytetu rodziców, stabilności, wyraźnie określonych granic postępowania, ustalonych reguł i zasad dla swojego zachowania i postępowania; jasnych wskazówek do działania i oceniania rezultatów aktywności własnej i innych osób. Dzieci młodsze korzystające nadmiernie z nowych technologii cyfrowych w literaturze fachowej określane są mianem „komputerowych dzieci”, „sieciaków”, „cyfrowych tubylców”, czy też „pokolenie Y” .
Są w tym wieku rozwojowym, jeśli chodzi o planowanie i przewidywanie skutków swojej aktywności, gdzie bezwzględnie potrzebują kontroli rodziców i opiekunów. Powinni oni nie tyle zabraniać , co uczulać na sytuacje problemowe i niebezpieczeństwa związane ze środowiskiem Sieci. Dobry kontakt, budowanie więzi i wzajemnego zaufania na linii dziecko – dorosły są najlepszą formą profilaktyki wszelkich niebezpiecznych i ryzykownych zachowań.
Ucieczka w uzależnienie jest ucieczką od rzeczywistości i związanych z nią problemów: rodzinnych, przyjacielskich, szkolnych, zdrowotnych czy finansowych. Radzenie sobie z problemami poprzez unik lub zaprzeczenie, powoduje kolejne problemy, które potęgują motywację do kontynuowania nałogowego zachowania.
Uzależnienie od nowych mediów jest stosunkowo nową formą uzależnień czynnościowych. Prowadzi do wielu szkód zdrowotnych /kłopoty ze snem/, społecznych /utrata znajomych, przyjaciół/, szkolnych/ obniżenie wyników w nauce/ i psychologicznych/ załamanie nerwowe , depresja/. Jest ono też efektem silnie stechnologizowanej cywilizacji, w której bezpośrednia komunikacja między ludźmi jest coraz częściej zastępowana przez kontakty za pośrednictwem Internetu, telefonu komórkowego itp.
Objawami uzależnienia u dzieci i młodzieży są:
– silna potrzeba , przymus korzystania z medium
– utrata samokontroli w jego używaniu- zwiększanie czasu korzystania z Sieci kosztem innych obowiązków i aktywności
– kontynuowanie nawyków mimo kłopotów ze zdrowiem fizycznym, psychicznym i utratą kontaktów społecznych
– sukcesywnie wydłużający się czas , po którym uzależniony osiąga pierwotny stan przyjemności
– kłamstwa, oszukiwanie lub kradzież pieniędzy w celu przeznaczenia ich na nałóg
– usprawiedliwianie dla zachowań nałogowych,np. muszę korzystać z komputera do odrabiania zadań domowych
– objawy odstawienia: pobudzenie psychoruchowe,lęk, obsesyjne myślenie o Sieci, rozdrażnienie, uczucie rozbicia, depresja, problemy z koncentracją, agresja skierowana na rodziców, ograniczających dostęp do komputera i zaburzenia procesów poznawczych
– okłamywanie najbliższych, co do ilości czasu i środków przeznaczanych na oglądnie, granie , telefonowanie, ściąganie plików, surfowanie
– ucieczka w medium w celu łagodzenia uczucia pustki, przygnębienia, skutków niepowodzeń szkolnych
– dokonywanie czynów przestępczych w celu pozyskania środków finansowych na korzystanie z mediów
– obniżanie się ocen, brak zainteresowania nauką oraz dotychczasowymi zajęciami: sportem, tańcem, rysunkiem, opuszczanie lekcji
– zaniedbywanie i nie wykonywanie obowiązków domowych
– obniżenie sprawności fizycznej, niechęć do jedzenia, utrzymywania higieny osobistej czy estetyki własnego wyglądu, niedosypiani
– zaburzenia podobne do zmiany stanu świadomości, utrata poczucia własnej tożsamości osobowej i zastępowanie jej inną równoległą, np. zbudowaną na bazie awatara lub nieprawdziwej osobowości sieciowej.
Wymienione wyżej objawy są powiązane także z cechami nowych mediów, takimi jak: anonimowość, brak ograniczeń czasowo-przestrzennych, korzystanie z aplikacji, które dają często możliwość doświadczania ich użytkownikom przeżyć podobnych do snu m. in. poczucie odrealnienia i zawężenie pola świadomości.
Rodzaje uzależnień, z którymi mogą mieć problemy dzieci i młodzież:
ZAGROŻENIA (w) SIECI obejmujące:
- dostęp do nieodpowiednich treści /pornografii, nachalnych reklam,treści propagujących jakąś formę dyskryminacji
- kontakt z nieznanymi osobami online i offline
- stanie się ofiarą przemocy lub biernym świadkiem aktów agresji
- wchodzenie w rolę sprawcy – agresora /wysyłanie gróźb, upowszechnianie oczerniających lub wyśmiewających materiałów lub też systematyczne izolowanie, ignorowanie w środowisku wirtualnym ,np. na portalach społecznościowych, na czacie/
- rozwój zachowań patologicznych, przestępczych, i zachowań przemocowych / Child grooming-uwodzenie dzieci; cyberprostytucja; cyberbulling -cyberprzemoc, Flaming -celowe zaostrzanie wymiany zdań między internautami; mowa nienawiści – rozbudzanie nienawiści do konkretnej osoby czy grupy osób; Trollowanie – nieprzyjemne zachowanie wobec internautów biorących udział w dyskusji poprze pogardliwe wypowiedzi, obsesyjne poprawianie błędów, wygłaszanie opinii nie związanych z tematem rozmowy/.
GRY KOMPUTEROWE – cechy uzależnień od gier online:
- niemożność kontroli czasu spędzanego na grze
- obsesyjne myśli nt gier
- granie w celu poprawienia nastroju
- potrzeba spędzania coraz większej ilości czasu w celu uzyskania tego samego efektu /wzrastająca tolerancja na bodziec/
- irytacja lub agresja w sytuacji braku dostępu do gry
- podejmowanie nieudolnych prób ograniczenia
- konflikty z rodziną i przyjaciółmi
- zaniedbywanie różnych aktywności na rzecz grania
- okłamywanie najbliższych , co do ilości czasu przeznaczonego na granie
Dodatkowo w każdą grę, niezależnie od zastosowanej konwencji fabularnej, wykorzystanej technologii czy wymagań sprzętowych wbudowane są pewne zasady, które potęgują motywację graczy i utrudniają im wycofanie się z rozgrywki. Należą do nich: 1. przydzielanie wirtualnych nagród w zależności od ilości czasu spędzonego na grze; 2. przydzielanie wyjątkowo rzadkich nagród- mechanizm nieregularnego wzmocnienia /nieregularnego co do odstępów czasu, jak i wysokości nagrody; 3. karanie za nieregularny udział w grze; 4. skomplikowany system awansu na wyższe poziomy gry; 5. rozbudowany i złożony świat gry; 6. wysoki stopień złożoności zadań, których rozpoznanie jest możliwe tylko w grupie zgranych uczestników, mających wzajemnie uzupełniające się funkcje.
- TELEFON KOMÓRKOWY/ SMATFON – FONOHOLIZM – przejawy uzależnienia:
– niekontrolowany przymus ciągłego korzystania z telefonu
-„bycie w kontakcie”
– odczuwanie niepokoju, frustracji, reagowanie agresją w sytuacji braku zasięgu lub zepsucia komórki
– nadużywanie w różnych codziennych sytuacjach
– osłabienie tradycyjnych więzi społecznych
– zubożenie języka komunikacji
– trudności w nawiązaniu bezpośrednich relacji społecznych
– zanik dotychczasowych zainteresowań i pasji
– zaburzenia snu, odżywiania
– uzależnienie od smsów, od nowych modeli telefonów, od gier zainstalowanych w komórce
– patologiczne korzystanie z kilku dostępnych aplikacji.
Najlepszym przykładem potwierdzającym powyższe stwierdzenia są chociażby nasze ostatnie doświadczenia, związane z przymusową izolacją wywołaną epidemią koronawirusa. Dzieci i młodzież po prawie rocznym zdalnym nauczaniu, przeżywają duże trudności psychiczne, somatyczne , edukacyjne, emocjonalne i wymagają dodatkowej pomocy psychologiczno -pedagogicznej. Nauczyciele również, będąc pozbawieni realnego kontaktu ze swoimi uczniami, odczuwali dyskomfort w swojej pracy, nie mając realnego kontaktu z nimi.
Opracowała:
mgr Grażyna Szawlińska
BIBLOGRAFIA:
Agnieszka Ogonowska – „Uzależnienia medialne. Uwarunkowania , leczenie, profilaktyka”. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 2018r.
